aan het werk

Ideeën over beeldende kunst

Een kunstwerk is nooit het resultaat van een rationeel proces. Het is een tussenfase, tussen dromen en denken. Er overkomt je veel als kunstenaar, maar daar moet je wel de tijd voor nemen en hard voor werken. Eigenlijk is hij er ergens in z’n achterhoofd altijd mee bezig.

Kunstenaars zijn zich vaak maar half bewust van hun thema’s. Als ze daar al een duidelijk beeld van hebben, dan meestal als anderen onderzocht hebben waar hun werk om draait.

Wat niet wil zeggen dat kunstenaars op technisch niveau niet weten waarmee ze bezig zijn. Ze zijn uitstekend in staat de structuren en vorm te manipuleren die een thema beïnvloeden waarvan ze zelf nauwelijks weet hebben. Vooral schilders vallen bij gebrek aan artistiek zelfinzicht maar al te vaak terug op aan kunstcritici ontleende wartaal als ze iets van hun werk moeten vinden. Maar alle kunstenaars werken met volledige overgave en met inzet van al hun vermogens aan iets dat groter lijkt dan zijzelf.


Waar het om gaat, is dat de kunstenaar een ander bewustzijn van zijn werk heeft dan de kijker of criticus. Voor de kunstenaar gaat zijn werk om honderden kleinigheden variërend van een overgang naar een scherp contrast. Een detail kan steeds belangrijker worden tot het het hele werk bepaalt. Onderliggende lagen kunnen het werk evenzeer bepalen als de toplaag. Een kunstenaar is zich misschien maar voor zestig procent bewust van wat hij doet, de resterende veertig procent is een mengsel van intuïtie ‘het schilderij schildert zichzelf’ en wat Karel Appel ooit omschreef als: ‘Ik rotzooi maar wat aan.’

Die uitspraak van Karel Appel is minder luchthartig dan zij lijkt. Veel van het beste werk ontstaat door gerotzooi, in een gemoedstoestand waarin de kunstenaar zich nauwelijks bewust is van wat hij doet en het werk ontstaat door ‘het te doen’. Zoiets als een jazzimprovisatie, die pas echt iets is als de improvisatie geen spontane aaneenrijging van bekende loopjes en thema’s is, maar een muziekstuk dat in een vlaag van halfbewuste briljantie wordt geboren.


Bij bovenstaande teksten is gebruik gemaakt van uitspraken van Armando en Marcel Mőring